Về Thanh Hóa khám phá rừng sến lớn nhất Đông Nam Á

Một góc rừng sến Tam Quy nhìn từ trên cao (Ảnh: Hoàng Đông).

Sến mật là loài cây gỗ lớn có tên khoa học là Madhuca pasquieri thuộc họ hồng xiêm (Sapotaceae), bộ hồng xiêm (Sapotales). Trên thế giới, sến mật phân bố chủ yếu ở Trung Quốc, Việt Nam và một số nước Đông Nam Á.

Tại Việt Nam, sến mật mọc rải rác, nhưng tập trung chủ yếu ở vùng Đông Bắc, Bắc Trung Bộ và duyên hải miền Trung.

Cây sến mật hơn 100 năm tuổi được cho là cây sến cổ thụ ở rừng sến Tam Quy (Ảnh: Quách Tuấn).

Tại Thanh Hóa, rừng sến Tam Quy nằm ở địa phận 3 xã: Hà Tân, Hà Lĩnh, Hà Đông thuộc huyện Hà Trung. Sến mật ở Tam Quy mọc tập trung gần như thuần loài, là cánh rừng hiếm gặp, nơi quần tụ tự nhiên độc đáo nhất của khu vực Đông Nam Á.

Để bảo tồn loài sến trước nguy cơ bị khai thác cạn kiệt, năm 1986, Chủ tịch Hội đồng Bộ trưởng (nay là Thủ tướng Chính phủ) đã ký quyết định thành lập Khu bảo tồn quốc gia rừng sến Tam Quy với diện tích lúc đầu là 350 ha.

Thân cây sến mật cổ thụ vừa tay một người ôm (Ảnh: Quách Tuấn).

Sau gần 40 năm duy trì, bảo tồn, hiện rừng sến Tam Quy đã mở rộng diện tích lên khoảng 520 ha và trở thành "lá phổi xanh" cho hàng ngàn hộ dân sống quanh rừng.

Rừng sến còn giúp nguồn nước ngầm quanh vùng luôn được trong mát và rất ít khi cạn, dù hạn hán kéo dài, là nơi sinh sống của rất nhiều các loài động vật, chim…

Ông Nguyễn Văn Chương, Trạm trưởng Trạm bảo vệ rừng sến Tam Quy cho biết, sến mật được xếp vào nhóm thực vật đa tác dụng, gỗ sến rất rắn chắc được liệt trong nhóm tứ thiết (Đinh, Lim, Sến, Táu).

Gỗ sến thường được dùng trong xây dựng, thân của cây sến có nhiệt lượng cao dùng để rèn các loại gia cụ và nông cụ mà không có loại than nào sánh bằng.

Hạt quả sến mật có nhiều giá trị, có thể ép lấy dầu để sử dụng (Ảnh: Quách Tuấn).

Ngoài giá trị là cây lấy gỗ, quả và lá của sến mật có giá trị rất lớn. Quả sến ăn có vị ngọt, mùi thơm như mật ong, hạt sến được ép dầu có công dụng rất tốt đối với người mắc bệnh tim mạch. Lá cây có công dụng chữa lành vết thương, trị nhiễm khuẩn rất tốt…

Ngoài sến, rừng ở Tam Quy còn phân bố nhiều loài cây khác như lim xanh, giẻ, chẹo, trâm, chẩu hoặc thông...

Tuy nhiên cây sến Tam Quy đang đứng trước thách thức rất lớn bởi sự cạnh tranh, vươn lên mạnh mẽ của cây lim xanh.

Cây sến mật con được cán bộ kiểm lâm ươm giống (Ảnh: Quách Tuấn).

Theo ông Chương cho biết, sến mật là cây ưa sáng nhưng chiều cao tối đa chỉ khoảng 9-10 mét, trong khi lim xanh thường cao trên 13 mét, có tán rộng nên chỗ nào cây lim xanh vượt lên thì sến phát triển chững lại.

Để bảo tồn cây sến, Trạm bảo vệ rừng đã tiến hành các biện pháp như phát quang tán cây bụi, mở rộng không gian, ánh sáng…theo hướng bảo tồn bền vững cho cây sến.

Trạm bảo vệ rừng sến Tam Quy cũng thường xuyên phối hợp với chính quyền địa phương, các đoàn thể, người dân trong công tác tuyên truyền, tuần tra bảo vệ rừng và phòng, chống cháy rừng…

Năm 2015, UBND tỉnh Thanh Hóa đã cho thực hiện thí điểm đề tài nghiên cứu khoa học chặt tỉa lim xanh nhằm mở rộng không gian, ánh sáng bảo tồn loài sến mật. Tuy nhiên, dự án mới đốn hạ được 25 cây lim đã gặp phải sự phản đối của người dân và phải dừng triển khai cho tới nay.

Quách Tuấn

Dân sinh