Vì sao đế chế kinh doanh gia tộc Bin Laden sụp đổ?

Ngay sau khi trở thành người quyền lực thứ hai của Saudi Arabia, chỉ sau vua cha Salman bin Abdulaziz Al Saud, thái tử Mohammed bin Salman đã chuyển mục tiêu sang đế chế quyền lực: tập đoàn Saudi Binladin.

Trụ sở của Tập đoàn Saudi Binladin ở Jeddah, Saudi Arabia hồi tháng 5-2018. Ảnh: Reuters

Lời đề nghị đáng ngờ

Vào năm 2015, Hoàng tử Mohammed bin Salman, lúc đó 29 tuổi, tiếp cận Bakr Bin Laden, Chủ tịch gã khổng lồ xây dựng Saudi Binladin, và nói rằng, ông muốn trở thành đối tác trong Cty.

Lời đề nghị của hoàng tử được xem như một “cơ hội thể hiện sự yêu nước” khi tập đoàn này có thể giúp chuyển biến nền kinh tế vốn phụ thuộc vào dầu của vương quốc này. Cũng có thể nói, nó giúp giảm bớt căng thẳng tài chính đối với Cty khi chính phủ chi tiêu vào cơ sở hạ tầng để đối phó với sự sụt giảm giá dầu. Là người đứng đầu nhà thầu xây dựng yêu thích của gia đình hoàng gia, Chủ tịch Bakr Bin Laden đã quen với các yêu cầu của hoàng gia. Nhưng ông vẫn do dự trước cách tiếp cận của hoàng tử, Reuters dẫn nhiều nguồn tin cho biết. Ông trùm xây dựng trả lời rằng, ông cần thời gian để tham khảo ý kiến các cổ đông khác trong gia đình.

Trong những tháng sau đó, Hoàng tử Mohammed bin Salman, được nhiều người biết đến với tên gọi MbS, củng cố quyền lực mạnh mẽ hơn, và trở thành Thái tử vào tháng 6-2017. Ông cải cách kinh tế và nhắm đến chống tham nhũng rộng rãi. Ngược lại, gia tộc Bin Laden đã trải qua một “mùa thu bị thất sủng”. Ba anh em Bin Laden, giám đốc điều hành cấp cao trong Cty gia đình, nằm trong số hơn 200 doanh nhân, thành viên hoàng gia và các quan chức bị giam giữ vào tháng 11-2017 trong một cuộc chống tham nhũng của Thái tử MbS.

Ông Bakr, được cho là hiện vẫn bị giam giữ, dù không có thông báo nào được công bố. Reuters đã nói chuyện với hơn 20 nhân viên của Tập đoàn Saudi Binladin, những người bạn trong gia đình, các quan chức chính phủ, các chủ ngân hàng và các doanh nhân để nghe câu chuyện về sự sụp đổ của gia tộc Bin Laden. Rất ít nguồn tin được ghi nhận. Nhưng đa số cho rằng, tất cả bắt đầu từ cuộc trao đổi năm 2015 giữa ông Bakr và Hoàng tử MbS, nhân vật hiện là người quyền lực thứ hai của Saudi Arabia.

Vua mới, luật mới

Đế chế kinh doanh Bin Laden từng gặp rắc rối trước đây: “Con cừu đen” của gia đình, Osama Bin Laden chủ mưu các cuộc tấn công nhằm vào Mỹ ngày 11-9-2001. Nhưng gia tộc Bin Laden, dẫn đầu bởi ông Bakr, sống sót sau cơn bão đó. Các toan tính của họ bắt đầu sau cái chết của vua Abdullah vào tháng 1-2015.

Tập đoàn Saudi Binladin đã phát triển từ những khởi đầu khiêm tốn vào năm 1931, được nuôi dưỡng bởi mối quan hệ tốt đẹp của gia đình Bin Laden với những nhà cầm quyền kế vị. Trong những tháng cuối cùng của cuộc đời Vua Abdullah, giá dầu đã giảm xuống còn 60 USD/thùng so với mức trên 100 USD vào lúc cao điểm, làm giảm doanh thu của vương quốc này. Vào thời điểm đó, khi Vua Salman, 79 tuổi, lên ngôi, các dự án được đưa vào những năm bùng nổ giá dầu mỏ đã trở thành một gánh nặng. Chúng bao gồm một khu tài chính Riyadh, một sân bay ở Jeddah và một thành phố kinh tế trên bờ biển Đỏ.

Vua Salman nhanh chóng bổ nhiệm Hoàng tử Mohammed bin Salman, một người con trai ít được biết đến, là thái tử. Suy nghĩ Cải cách và đầy tham vọng, thái tử Mohammed rất muốn thách thức hiện trạng. Một trong những động thái đầu tiên của chính phủ mới trong năm 2015 là ra lệnh rà soát các hợp đồng nhà nước, tập trung vào các dự án lớn được giao cho Tập đoàn Saudi Binladin. Khi được hỏi về kết quả cuộc tổng thanh tra này, quan chức chính phủ cao cấp nói: “Chính phủ muốn xem xét tất cả các dự án, bao gồm cả những hợp đồng có thể nghi ngờ tham nhũng”.

Hoàng tử Mohammed khuyến khích Tập đoàn Saudi Binladin bán cổ phần trong đợt chào bán công khai lần đầu (IPO), một phần nỗ lực phát triển thị trường vốn của vương quốc này. Gia tộc Bin Laden trước đó đã từng trì hoãn các kế hoạch IPO bắt đầu vào năm 2011, lo lắng rằng họ sẽ không có được một mức giá tốt trên thị trường chứng khoán do giá dầu giảm. Tuy nhiên, một quan chức cấp cao của chính phủ phủ nhận rằng, Hoàng tử Mohammed đã thúc đẩy Tập đoàn Saudi Binladin thực hiện việc chào bán IPO.

Nhưng vào tháng 6-2017, Thái tử Mohammed sa thải người anh họ, Giám đốc an ninh Quốc gia, Hoàng tử Mohammed bin Nayef, vốn cũng nằm trong danh sách kế vị, để tiếp tục tập trung các đòn bẩy quyền lực. Hơn bao giờ hết, Hoàng tử Mohammed đang ở trong một vị thế rất tốt để làm điều gì đó với gia tộc Bin Laden.

Sụp đổ

Và chuyện gì đến đã đến. Vào đêm 4-11- 2017, các nhà chức trách Saudi Arabia bắt giữ Bakr bin Laden ở Jeddah cùng với hơn 200 thành viên khác của giới thượng lưu nước này trong cuộc chiến chống tham nhũng. Hàng chục thành viên gia đình Bin Laden, kể cả trẻ em của anh em, đã bị đóng băng tài khoản ngân hàng và bị cấm đi du lịch nước ngoài. Các thành viên khác ở nước ngoài vào thời điểm đó đã bị triệu hồi về vương quốc.

Đối với ông Bakr, đó là khởi đầu của một vụ giam giữ kéo dài hơn 10 tháng. Giống như nhiều người khác, “ông vua” của đế chế Saudi Binladin bị bắt tại khách sạn Ritz-Carlton ở Riyadh. Cuộc chiến chống tham nhũng này cũng lan rộng đến các thành viên hoàng gia, bộ trưởng và lãnh đạo các doanh nghiệp. Thành phố quê hương của gia đình Bin Laden ở Jeddah, từng là thủ đô kinh tế của Saudi Arabia, đặc biệt khó khăn. Nhiều gia đình thương gia của thành phố duy trì mối quan hệ chặt chẽ với các vị vua trước đó; ít người trong số họ đã được tha trong cuộc trấn áp này. Chính phủ công khai đã không nói chính xác tại sao các thành viên gia tộc Bin Laden - hay bất kỳ cá nhân nào khác bị bắt trong chiến dịch chống tham nhũng - đã bị bắt giữ.

Saudi Arabia được cho là đã tịch thu 800 tỷ USD, bao gồm tài khoản ngân hàng, bất động sản của 11 hoàng tử và hàng chục người khác với cáo buộc tham nhũng.

Tiếp quản

Vấn đề liên quan cốt lõi của gia tộc Bin Laden với chính phủ là Tập đoàn Saudi Binladin.

Vào ngày 23-4, chính phủ hoàn tất việc chuyển giao 36,2% cổ phần của Cty cho một Cty có tên Istidama Holding Company. Đây là một phần trong thỏa thuận do Bộ Tài chính đưa ra như là một “bãi đáp” cho các khoản tiền thu được trong cuộc thanh trừng tham nhũng. Các quan chức chính phủ cao cấp đã xác nhận với Reuters rằng, Bộ Tài chính sở hữu Istidama. Không có hồ sơ công khai về Istidama bởi vì nó không phải là một Cty niêm yết, và Reuters không thể liên lạc với Cty. Chính phủ thành lập một ủy ban 5 người để giám sát hoạt động của Tập đoàn Saudi Binladin. “Điểm mấu chốt là chính phủ đã tiếp quản tập đoàn này”, một chủ ngân hàng ở Jeddah nói với Reuters.

Và cũng còn vấn đề lớn cần quan tâm là tiền nợ của Tập đoàn Saudi Binladin. Sau vụ bắt giữ ở khách sạn Ritz-Carlton, “đội quân kế toán” bắt đầu kiểm soát các sổ sách của tập đoàn này, cố gắng nắm bắt các khoản nợ của chính phủ đối với Cty. Một nguồn tin thân cận cho biết, số tiền này ở mức gần 40 tỷ USD. Một quan chức chính phủ cấp cao cho biết chính phủ không có trách nhiệm đối với khoản nợ này, nhưng đang giải quyết “một số khoản thanh toán tranh chấp”.

Cuộc sống thời hậu gia tộc Bin Laden

Saudi Binladin Group có 93 dự án trong tay và liên kết với 1.400 nhà thầu phụ, nhưng hầu hết công việc của họ đang bị ứ lại. Tập đoàn này đang tập trung nỗ lực vào việc cung cấp một dự án lớn, do Thái tử Mohammed ủy nhiệm. Đó là dự án NEOM, một khu kinh doanh trị giá 500 tỷ USD trên bờ biển Đỏ, là trung tâm tầm nhìn của Thái tử Mohammed đối với một Saudi Arabia hiện đại, năng động. Thành phố sẽ có hệ thống pháp lý riêng được thiết kế để thu hút các nhà đầu tư quốc tế trong các ngành công nghệ cao như công nghệ sinh học, sản xuất tiên tiến và du lịch.

Nhưng những tòa nhà đầu tiên được đặt tại khu vực này là những cung điện truyền thống - sang trọng hơn. Chúng bao gồm một bản sao của cung điện mà Tập đoàn Saudi Binladin đã từng xây dựng cho Vua Salman ở Tangier, Morocco. Theo một tài liệu thiết kế dự án, khu vực này có cung điện cho nhà vua, Thái tử Mohammed và anh trai, cũng như các biệt thự nhỏ hơn cho các anh em hoàng gia khác và “gia đình hoàng tử”. Ở đây cũng sẽ có 3 sân bay trực thăng, bến du thuyền và sân golf. Hợp đồng xây dựng quy mô này ban đầu được mời chào đến các Cty xây dựng khác ở trong nước. Nhưng theo các nguồn tin, các Cty đó không thể xử lý quy mô và tốc độ của dự án như Tập đoàn Saudi Binladin. Hàng chục ngàn công nhân Binladin được điều về đây từ các dự án khác trên khắp đất nước. Họ đã làm việc 24/7 với tốc độ chóng mặt để nhanh chóng hoàn thành kế hoạch.

Thái tử Mohammed thường xuyên bay đến đây để giám sát kiểm tra công việc. Vào cuối tháng 7, Thái tử Mohammed và vua cha có chuyến nghỉ hè ở khu phức hợp chưa hoàn thành này. Không có các công trình khác trong khuôn viên, các thành viên nội các và các lãnh đạo doanh nghiệp ở lại trên du thuyền hoặc ở thị trấn Sharma gần đó. Một lần nữa, vương quốc này vẫn cần Tập đoàn Saudi Binladin.

KHẢ ANH