Xây dựng hệ thống định mức và giá xây dựng bám sát thị trường
Theo thống kê sơ bộ, với khối lượng hơn 20 nghìn định mức, hệ thống định mức và giá xây dựng hiện nay còn bất cập, trong đó nhiều hạng mục đã lạc hậu, không phù hợp, việc điều chỉnh, áp dụng tùy tiện... Đây cũng là một trong những điểm nghẽn, cản trở tốc độ giải ngân nguồn vốn, kéo lùi tiến độ của các dự án, vô hình trung làm giảm hiệu quả đầu tư, gây thất thoát, lãng phí nguồn lực.
Các chuyên gia đánh giá, hệ thống định mức và giá xây dựng hiện nay đang quản lý theo phương thức một mô hình chuẩn, hoàn toàn không phù hợp với đặc điểm của công trình xây dựng là những công trình có điều kiện và năng suất khác nhau. Mặt khác, Nhà nước công bố định mức để áp dụng, cơ chế cho phép thanh toán với mọi loại công nghệ, do vậy nhiều chủ đầu tư sẵn sàng áp dụng định mức của công nghệ lạc hậu để tính toán, dẫn tới tăng chi phí. Đồng thời, việc áp dụng định mức còn khá tùy tiện, thậm chí có trường hợp áp dụng năng suất thấp, nhưng khi lập đơn giá lại vận dụng đơn giá năng suất cao của các máy mới, đắt tiền, làm tăng chi phí máy lên tới 200 đến 300%... Bên cạnh đó, việc bám sát thị trường trong xác định định mức, đơn giá còn gặp nhiều vướng mắc. Chẳng hạn, giá vật liệu xây dựng hiện nay chỉ có một đơn giá xác định theo thông báo giá của địa phương được tính với tất cả mọi điều kiện, mọi khối lượng, trong khi mua sỉ hoặc mua lẻ hoàn toàn khác nhau, mức chiết khấu hoàn toàn khác nhau.
Một vấn đề khác là chi phí nhân công. Hiện nay, mới chia theo hai phương án, và hai đơn giá này chỉ chênh lệch nhau 13%. Tuy nhiên, thực tế thị trường, giá nhân công xây dựng có hơn 50 loại và chênh lệch giữa giá nhân công cao nhất và thấp nhất lên tới 600 đến 700%, không bảo đảm nguyên tắc tính đúng tính đủ. Tương tự, chi phí về ca chạy máy áp dụng “cào bằng” giữa chạy một giờ và chạy liên tục, không tính toán tới địa điểm, thời gian thi công, trình độ quản lý, năng suất lao động... Hơn nữa, cơ sở dữ liệu để phục vụ quản lý còn thiếu, trong khi công tác tổng hợp, xây dựng hệ thống thông tin, dữ liệu, bảo đảm tính hiệu quả, thống nhất để áp dụng trong tương lai yếu, nhất là tiệm cận với công nghệ 4.0...
Do vậy, việc sớm hoàn thiện hệ thống định mức, đơn giá xây dựng là cần thiết, nhưng sẽ rất khó khăn để xác định “cứng”. Nhà nước chỉ nên công bố một số định mức như: suất vốn đầu tư và đơn giá xây dựng tổng hợp theo khu vực, xác định suất vốn đầu tư công trình cho quy mô của các loại công trình, công trình đặc biệt, áp dụng cho các loại dự án vốn nhà nước, vốn PPP, BOT và khuyến khích cho các dự án có nguồn vốn đầu tư khác thực hiện theo. Còn lại hãy để thị trường tự quyết định, điều tiết, các chủ đầu tư chỉ cần tập trung thực hiện đầy đủ, nghiêm túc quy chế đấu thầu theo quy định.
Bộ Xây dựng đang tích cực xây dựng song song hai đề án về hệ thống quy chuẩn, tiêu chuẩn kỹ thuật ngành xây dựng và hệ thống định mức, đơn giá xây dựng, với mục tiêu hoàn thiện trong năm 2020. Nhiệm vụ này rất nặng nề vì khối lượng công việc lớn, liên quan đến nhiều ngành, lĩnh vực và phải hết sức cẩn trọng nhằm chống thất thoát, lãng phí, tiêu cực.
Trước mắt, trong năm 2018, Bộ Xây dựng phấn đấu hoàn thiện việc rà soát hệ thống định mức do Bộ Xây dựng, các bộ chuyên ngành hoặc UBND các tỉnh, thành phố công bố. Cắt bỏ ngay những định mức quá lạc hậu, làm rõ những công nghệ đã sử dụng để tránh áp dụng năng suất cũ vào việc tính toán đơn giá của máy mới... và áp dụng cho đến khi có hệ thống định mức đơn giá mới. Hoàn thiện 13 phương pháp xác định định mức và đơn giá mới theo cơ chế thị trường và hội nhập quốc tế... Như vậy mới có thể khắc phục tình trạng tùy tiện trong áp dụng định mức để lập đơn giá, đẩy nhanh tốc độ giải ngân, bảo đảm thống nhất, công khai, minh bạch, đồng bộ với các loại công trình, dự án..., nhất là các dự án đặc thù, mới như: nhiệt điện, điện gió, điện mặt trời, năng lượng xanh…