Xây dựng ngành năng lượng bền vững cho Việt Nam
Việt Nam đã trở thành một câu chuyện thành công trên toàn cầu về phát triển ngành năng lượng trong một vài thập kỷ vừa qua. Hai khía cạnh cần được nhấn mạnh trong câu chuyện thành công này đó chính là điện khí hóa nông thôn và cải cách ngành.
"Thách thức ở đây là tương lai và ngành năng lượng không thể ngủ quên trên những thành quả đạt được trong quá khứ". Ông Ousmane Dione - Giám đốc Quốc gia Ngân hàng Thế giới (WB) tại Việt Nam cho biết như vậy tại Hội nghị cấp cao lần thứ 2 - Nhóm Đối tác Năng lượng Việt Nam (VEPG) về Tương lai Ngành Năng lượng Bền vững cho Việt Nam diễn ra chiều 26/11, tại Hà Nội.
Sự thành công của ngành năng lượng là một yếu tố quan trọng đóng góp vào sự phát triển kinh tế xã hội của Việt Nam
Đến năm 2030 cần huy động khoảng 150 tỉ USD đầu tư cho ngành điện
Việt Nam đã trở thành một câu chuyện thành công trên toàn cầu về phát triển ngành năng lượng trong một vài thập kỷ vừa qua. Hai khía cạnh cần được nhấn mạnh trong câu chuyện thành công này đó chính là điện khí hóa nông thôn và cải cách ngành.
Về điện khí hóa nông thôn, tỉ lệ tiếp cận điện của Việt Nam đã tăng từ 14% vào năm 1993 lên tới trên 99% vào năm 2018. Trong vòng 25 năm, hơn 14 triệu hộ gia đình hay 60 triệu người dân đã được hòa lưới điện quốc gia. Đây quả thật là một kỳ tích.
Yêu cầu về tài chính cần thiết cho ngành là vô cùng lớn. Chỉ tính từ năm 2010, ngành điện đã đầu tư 80 tỉ USD vào phát điện, truyền tải và phân phối và từ nay đến năm 2030 sẽ cần huy động khoảng 150 tỉ USD nữa. Tiêu thụ điện tuy nhiên còn khá thấp so với tiêu chuẩn quốc tế. Ví dụ, tiêu thụ điện theo đầu người hiện nay vào khoảng 1.700 kWh/ năm - con số này chỉ bằng 1/3 so với Trung Quốc và bằng 1/5 so với Úc. Bởi nền kinh tế sẽ tiếp tục tăng trưởng mạnh mẽ và người dân ngày một khấm khá hơn, nhu cầu điện năng sẽ tăng mỗi năm khoảng 8% trong thập niên tới.
Giá điện vẫn còn thấp dưới mức thu hồi vốn và Tập đoàn Điện lực Việt Nam (EVN) hiện không nhận trợ cấp trực tiếp từ Chính phủ. Do đó, ông Ousmane Dione cho rằng, EVN và ngành điện đã và đang sử dụng có hiệu lực và hiệu quả đồng vốn ODA.
Về cải cách ngành điện, theo ông Ousmane Dione, khoảng chục năm trước, Chính phủ đã đưa ra một lộ trình rõ ràng để thực thi cạnh tranh và tái cấu trúc ngành. Mục tiêu thực hiện là để chuyển từ cấu trúc thị trường độc quyền theo ngành dọc sang thị trường điện cạnh tranh toàn phần.
Biểu dương Chính phủ Việt Nam đang tiếp tục những cam kết toàn diện để tiến tới một thị trường điện cạnh tranh. Ông Ousmane Dione nhấn mạnh: “Chúng ta đã đi được một nửa chặng đường và đến năm 2020, thị trường điện bán buôn sẽ bắt đầu được vận hành đầy đủ. Kinh nghiệm với tự do hóa thị trường đến nay rất tích cực, đóng góp vào sự vận hành hiệu quả của EVN trong vai trò một công ty công ích với năng lực vận hành và kỹ thuật tốt, đồng thời cho phép khối tư nhân tham gia vào thị trường phát điện”.
Tuy vậy, theo ông Ousmane Dione, thách thức ở đây là tương lai và ngành năng lượng không thể ngủ quên trên những thành quả đạt được trong quá khứ. Trong đó, các thách thức tiên quyết mà ngành điện cần phải vượt qua trong hai thập niên tiếp theo là đảm bảo đạt được mục tiêu của ngành trong việc cung cấp điện một cách bền vững, sạch, tin cậy và ở mức có chi trả được cho người dân Việt Nam.
Một câu hỏi mấu chốt được đặt ra là làm thế nào để đáp ứng được nhu cầu năng lượng của tương lai nhưng vẫn đảm bảo đươc các mục tiêu của Chính phủ trong việc giảm phát thải khí nhà kính và các chỉ tiêu về biến đổi khí hậu. Đương nhiên vấn đề này lại xoay quanh câu chuyện về vai trò của nhiệt điện than trong bức tranh tổng sơ đồ điện trong tương lai.
Một thách thức khác nữa là cách thức huy động những nguồn tài chính lớn ước tính vào khoảng 8 tỉ USD mỗi năm để đáp ứng cho nhu cầu điện ngày một tăng nhanh. EVN và khu vực công sẽ không thể huy động được nguồn vốn như vậy, do vậy khối tư nhân trong nước và nước ngoài cần đóng một vai trò quan trọng hơn trong huy động tài chính cho ngành điện.
WB hỗ trợ năng lượng bền vững tại Việt Nam
Để đối phó với những thách thức này, chiến lược của WB trong mảng năng lượng tập trung vào hai sáng kiến.
Thứ nhất, về chuyển tiếp năng lượng - WB hỗ trợ Chính phủ xác định và thực hiện các giải pháp tốt về mặt kỹ thuật, tài chính và xã hội để giảm thiểu việc sử dụng than trong tương lai, chủ yếu trong phát điện. Đây là một thách thức khó có thể giải quyết nhanh chóng và ngay lập tức mà Chính phủ cần thực hiện song song 4 nhiệm vụ trọng tâm để giảm điện than: mở rộng năng lượng tái tạo (đặc biệt điện gió và điện mặt trời); thúc đẩy khí tự nhiên và khí hóa lỏng LNG; tăng cường các đầu tư về hiệu quả năng lượng; thúc đẩy mua bán điện trong vùng, đặc biệt với Lào và miền nam Trung Quốc.
Thứ hai là tài chính từ khu vực công và ODA sẽ không thể đủ đáp ứng nhu cầu đầu tư rất lớn của ngành điện. Bởi vậy, thông qua Sáng kiến Tối đa hóa tài chính cho Phát triển (MFD), WB đang hỗ trợ cho Chính phủ để tìm kiếm và thực hiện các giải pháp đem lại nhiều đầu tư tư nhân và tài chính thương mại hơn nữa cho ngành điện.
“Chúng tôi sẵn sàng hỗ trợ Chính phủ trong nghị trình các Sáng kiến Chuyển tiếp Năng lượng và Tối đa hóa tài chính cho Phát triển và sẽ điều phối với VEPG trong các vấn đề chính sách quan trọng”, ông Ousmane Dione nói.
Ông Bruno Angelet - Đại sứ Liên minh châu Âu tại Việt Nam - cho biết: “Liên minh châu Âu cam kết hỗ trợ Việt Nam chuyển dịch sang năng lượng sạch, đồng thời bảo đảm tất cả người dân được tiếp cận với năng lượng có giá cả hợp lý và bảo đảm năng lực cạnh tranh của Việt Nam".
Theo Thứ trưởng Bộ Công Thương Đặng Hoàng An, các khuyến nghị chính sách này rất phù hợp và hữu ích cho việc thảo luận xây dựng chính sách ngành năng lượng của Việt Nam hiện nay. Đồng thời tuyên bố chính thức thông qua các khuyến nghị chính sách và cam kết thực hiện những khuyến nghị này. Đảm bảo lồng ghép những nội dung này trong quá trình xây dựng chính sách và lập kế hoạch phát triển ngành năng lượng trong thời gian sắp tới.
