Xôi chè Tết

Ảnh minh họa: ITN.

Xôi chè đất Phú Yên xưa làm đơn giản lắm. Nguyên liệu cơ bản chỉ có nếp, đường, đậu đen. Nếp được mẹ đem vo đãi sạch sau đó thổi xôi. Đậu đen mẹ bắc bếp hầm một xoong riêng, thử vừa chín tới là tắt lửa rồi banh ra rổ để ráo nước. Xôi đem tãi lên chiếc mâm đồng to. Trong khi chờ xôi nguội, mẹ tranh thủ đi thắng nước đường.

Nguyên thủy xôi chè làm bằng đường đen (đường mía nấu thủ công, sau này có “biến thể” làm bằng đường cát, nhưng nhìn miếng xôi trắng chạch, lổn nhổn đậu, không hấp dẫn).

Đường mẹ đập nhỏ cho vào chảo nấu chảy, thêm vô ít gừng giã nhỏ. Giữ lửa riu riu cho đến lúc nước đường “tới” (trạng thái đường sắp hóa “kẹo”) là bê chảo xuống. Bỏ xôi và đậu đã nguội vào chảo, mẹ bắt đầu trộn đều cả hai thứ cho ngấm nước đường.

Tới lúc nước đường rút sạch vào trong khối xôi/đậu thành hỗn hợp dẻo đồng nhất, mẹ cho nguyên khối xôi chè dẻo quẹo vào trong khay gỗ vuông lót lá chuối hột. Dùng hai tay, mẹ ép mạnh nhiều vị trí - nhất là các góc.

Công đoạn cuối cùng là “dán” lên khay xôi lớp lá chuối giúp mặt trơn láng, ẩm mềm, không bị “dọn” (khô cứng) do se gió. Để khay xôi chè nơi thoáng mát, đợi nguội hẳn, mẹ phủ thêm miếng vải màn thưa để chống bụi.

Vậy là yên tâm, Tết ấy cả nhà sẽ có món xôi chè thơm ngon vừa ăn vừa đãi khách đến… cuối Tết vẫn không sợ bị hư. Muốn ăn cứ dở khay, dùng dao khéo léo xẻ dọc, bóc tách lên từng miếng xôi chè vuông cạnh đã kết cứng.

Để miếng xôi chè khỏi dính tay hoặc dính vào nhau, mẹ cho thêm ít bột khoai hạ (huỳnh tinh) làm “bột áo” vào khay mỗi lần muốn cắt. Món ăn dân dã, màu sắc cũng đen nâu không mấy bắt mắt, ấy vậy nhưng đừng tưởng xôi chè không ngon.

Cắn, nhai chậm miếng xôi chè, cảm nhận vị dẻo thơm của nếp, vị ngọt đậm hương mật mía của đường, vị béo bùi của đậu đen lẫn cùng chút vị cay thơm nồng ấm của gừng trong cái se lạnh đầu năm tưởng như hương đồng, hương đất thân quen hiện diện đủ đầy trong vị giác. Thân quen nhưng lại hết sức nồng nàn…

Y Nguyên