Xử lý chất thải rắn xây dựng: Tìm lời giải cho những 'nút thắt'

Bài đầu: Nguy cơ quá tải

Lượng chất thải rắn xây dựng phát sinh trên địa bàn thành phố Hà Nội theo tính toán của Cơ quan hợp tác quốc tế Nhật Bản (JICA) trung bình khoảng 3.000 tấn/ngày, nhưng hiện mới chỉ xử lý được khoảng 1.500 tấn/ngày. Trong khi đó, một số điểm xử lý chất thải rắn xây dựng sắp phải dừng hoạt động do hết khả năng lưu chứa... Đây là những chỉ dấu cho thấy nguy cơ quá tải chất thải rắn đang dần hiện hữu.

Chất thải rắn xây dựng đổ thành bãi tại hành lang đường tỉnh 427, đoạn qua địa phận xã Thanh Thùy (huyện Thanh Oai).

Từ thực trạng nhức nhối...

Hệ thống quy định pháp luật về quản lý chất thải rắn xây dựng hiện khá đầy đủ, song trên thực tế, nạn đổ thải bừa bãi vẫn gia tăng và ngày càng nhức nhối. Vị trí bị đổ thải thường là khu vực xa khu dân cư, đất công, ao hồ, đất nông nghiệp và triền đê ở vùng ven các huyện như: Thanh Oai, Hoài Đức, Mê Linh, Đông Anh… Điển hình như ở xã Văn Tự (huyện Thường Tín), chỉ trong 1 đêm đầu tháng 3-2023, có đối tượng đã đổ trộm 500-600m3 chất thải xây dựng... Phó Chủ tịch UBND xã Văn Tự Phạm Văn Quyên than phiền: "Lợi dụng đêm tối, cánh đồng xa khu dân cư, tiện đường giao thông nên các đối tượng đã đổ trộm chất thải vào đất lúa trên địa bàn xã. Việc khắc phục hậu quả rất khó khăn".

Cũng để khắc phục nạn đổ chất thải xây dựng bừa bãi trong bối cảnh chưa có điểm tập kết, nhiều địa phương phải tự tổ chức vận chuyển về nơi quy định. Như tại xã Tam Hưng (huyện Thanh Oai), Chủ tịch UBND xã Lê Huy Chung chia sẻ: “Hiện xã linh hoạt bố trí 7 điểm tập kết chất thải xây dựng ở 7 thôn. Việc quản lý điểm đổ thải được giao cho các thôn giám sát một cách chặt chẽ”. Tương tự, tại xã Cát Quế (huyện Hoài Đức), Phó Chủ tịch UBND xã Cát Quế Phạm Luyện cho biết, xã phải giải quyết tình thế bằng cách bố trí tạm khu đất trước kia là nơi sản xuất gạch thủ công rộng 2ha để người dân đổ chất thải rắn xây dựng.

Thực trạng nêu trên có một phần do Hà Nội hiện có quá ít điểm tái chế, xử lý chất thải rắn xây dựng. Hiện toàn thành phố chỉ có 3 điểm, gồm bãi chôn lấp chất thải rắn xây dựng Nguyên Khê (ở xã Nguyên Khê và Xuân Nộn, huyện Đông Anh), rộng 28ha, hoạt động từ năm 2011 với công suất 360 tấn/ngày. Sau hơn 11 năm hoạt động, hiện bãi chỉ còn 2ha ở địa bàn xã Xuân Nộn. Dự kiến, hết năm 2023, bãi sẽ phải đóng cửa do hết chỗ. Hai điểm còn lại là điểm trung chuyển tạm thời và tái chế chất thải rắn xây dựng bằng công nghệ nghiền, đều ở quận Hoàng Mai, có vị trí tại chân cầu Thanh Trì (phường Thanh Trì) và khu vực 6,5ha nút giao Pháp Vân - Cầu Giẽ (phường Hoàng Liệt), có tổng công suất xử lý 1.200 tấn/ngày. Hết năm 2023, hai điểm này cũng hết thời gian được phép hoạt động thí điểm... Như vậy, tổng công suất xử lý của 3 điểm nêu trên chỉ giải quyết được hơn một nửa số chất thải xây dựng phát sinh mỗi ngày (khoảng 1.560 tấn/3.000 tấn)...

Phó Chủ tịch UBND huyện Phú Xuyên Nguyễn Trọng Vĩnh cho rằng, không có điểm trung chuyển, xử lý chất thải rắn xây dựng là một trong những nguyên nhân trực tiếp khiến nạn đổ trộm phế thải xây dựng gia tăng.

... đến dự án chậm tiến độ

Trong khi thiếu điểm tập kết, nạn đổ trộm chất thải xây dựng diễn ra phức tạp thì việc triển khai quy hoạch điểm xử lý chất thải rắn của Hà Nội chuyển động rất chậm do nhiều vướng mắc. Cách đây 9 năm, ngày 25-4-2014, Thủ tướng Chính phủ đã ban hành Quyết định số 609/QĐ-TTg phê duyệt quy hoạch xử lý chất thải rắn Thủ đô Hà Nội đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2050. Theo đó, có 26 bãi đổ chất thải rắn xây dựng được đưa vào quy hoạch. Trong số này, các dự án ưu tiên đến năm 2020 gồm 12 dự án, thuộc các quận, huyện: Sóc Sơn, Mê Linh, Đông Anh, Phú Xuyên, Thường Tín...

Trong giai đoạn 2011-2015, thành phố Hà Nội cũng có chủ trương đầu tư xây dựng 5 bãi chứa phế thải xây dựng tại các huyện: Đan Phượng, Hoài Đức, Thường Tín. Tuy nhiên, do khó khăn trong công tác giải phóng mặt bằng, nguồn vốn đầu tư hạn chế nên đến nay các dự án trên đều chưa được triển khai. Trong khi đó, 6 bãi đổ chất thải xây dựng quy hoạch ngoài đê, sát chân đê ở các huyện: Gia Lâm, Thanh Trì, Thường Tín, Đan Phượng cũng “giậm chân tại chỗ”...

Như vậy, sau 9 năm thực hiện Quyết định số 609/QĐ-TTg, chỉ có 2/26 bãi hoạt động, là bãi Nguyên Khê (huyện Đông Anh) đang tiếp nhận chôn lấp và bãi Vân Nội (huyện Đông Anh) đã dừng tiếp nhận từ năm 2021. Đánh giá về nguyên nhân chậm triển khai Quyết định số 609/QĐ-TTg, Phó Giám đốc Sở Tài nguyên và Môi trường Hà Nội Mai Trọng Thái cho rằng, do hầu hết vị trí quy hoạch ngoài đê, sát chân đê, ảnh hưởng đến hành lang thoát lũ theo Luật Đê điều; năng lực của nhà đầu tư còn hạn chế, một số dự án đã được UBND thành phố chấp thuận chủ trương đầu tư hoặc chấp thuận cho phép nghiên cứu (ở các huyện Mê Linh và Đông Anh) đều chậm triển khai. Bên cạnh đó, các bãi đổ chất thải xây dựng bằng phương pháp chôn lấp hiện không còn phù hợp...

Với thực trạng trên có thể thấy, lượng chất thải rắn xây dựng phát sinh trên địa bàn Thủ đô đang có nguy cơ quá tải. Việc cần thiết là phải tìm ra những “nút thắt” để hóa giải thực tế đầy khó khăn hiện nay...

(Còn nữa)

Minh Thúy - Thu Hằng