Xuất khẩu tôm hùm sang Trung Quốc - Bài cuối: Xây dựng chuỗi giá trị bền vững

Người dân thị xã Sông Cầu thu hoạch tôm hùm nuôi từ Vịnh Xuân Đài lên bờ bán cho thương lái. Ảnh tư liệu: Phạm Cường/TTXVN

Câu chuyện rớt giá không phải là mới nhưng chưa bao giờ là cũ đối với nghề nuôi tôm hùm. Chính vì thế cần có chiến lược và hành động cụ thể để tôm hùm trở thành một loại thủy sản nuôi chủ lực ở Phú Yên, Khánh Hòa nói riêng và cả nước nói chung.

Xây dựng mã số vùng nuôi

Tại cuộc làm việc mới đây của Cục Chất lượng, Chế biến và Phát triển thị trường, Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn với Vụ Giám sát kiểm dịch động thực vật, Tổng cục Hải quan Trung Quốc về xuất khẩu tôm hùm bông, cơ quan chức năng của Trung Quốc cho biết, vướng mắc trong xuất khẩu tôm hùm bông vào Trung Quốc là vấn đề bảo vệ động vật quý hiếm, nguy cấp và các thủ tục (của cả nhà nhập khẩu và cơ sở xuất khẩu) chứng minh quá trình nuôi trồng (từ con giống) đáp ứng yêu cầu. Theo đó, các cơ sở bao gói, cơ sở nuôi tôm hùm bông xuất khẩu sang Trung Quốc phải được phía Trung Quốc tổ chức kiểm tra và có trong Danh sách các cơ sở bao gói xuất khẩu, cơ sở nuôi của Việt Nam được phép xuất khẩu sang Trung Quốc. Do đó, việc cần thiết để tôm hùm rộng cửa xuất khẩu cũng như nâng cao giá trị là xây dựng mã số vùng nuôi, giúp truy xuất, minh bạch nguồn gốc xuất xứ.

Hợp tác xã Dịch vụ tổng hợp Tôm hùm Sông Cầu, tỉnh Phú Yên được thành lập đầu năm 2023 với 35 thành viên tham gia, chủ yếu là người dân nuôi tôm hùm trên địa bàn. Từ đầu năm đến nay, hợp tác xã đã thu hoạch khoảng 120 tấn tôm hùm; trong đó có 30 tấn của các thành viên xuất khẩu sang thị trường Trung Quốc. Để nâng giá trị cho tôm hùm, hợp tác xã đang hoàn thiện chuỗi liên kết từ sản xuất đến tiêu thụ sản phẩm và mục tiêu cuối cùng là đưa tôm hùm xuất khẩu chính ngạch.

Giá tôm hùm xanh ở Phú Yên. Ảnh tư liệu: Phạm Cường/TTXVN

Theo ông Trần Văn Thơm, Phó Giám đốc Hợp tác xã Dịch vụ tổng hợp Tôm hùm Sông Cầu, để xuất khẩu theo đường chính ngạch sang thị trường Trung Quốc, hợp tác xã đang từng bước đáp ứng các yêu cầu đầu vào con giống đảm bảo nguồn gốc xuất xứ và chất lượng. Sản phẩm tôm hùm của thành viên hợp tác xã khi xuất khẩu cũng phải có mã Code riêng chứ không phụ thuộc vào đơn vị trung gian nào. Từ nhiều năm nay, việc sản xuất, tiêu thụ tôm hùm tại các vùng nuôi ở Khánh Hòa, Phú Yên gặp nhiều khó khăn. Các vùng nuôi tôm hùm chủ yếu gần bờ, ven đảo, đầm, vịnh; ngư dân nuôi tôm hùm theo quy trình truyền thống. Công nghệ nuôi tôm hùm bằng lồng bè của ngư dân còn lạc hậu, chưa thích ứng với biến đổi khí hậu.

Là Tổ trưởng tổ hợp tác nuôi tôm hùm lồng xã Vạn Thạnh, huyện Vạn Ninh, tỉnh Khánh Hòa, ông Trần Minh Hiền nhận định, bài học đắt giá khi nuôi là nguồn gốc giống tôm phải đảm bảo, môi trường nuôi ổn định. Ngoài ra, hiện nay phía Trung Quốc yêu cầu phải chứng minh được nguồn gốc xuất xứ của tôm hùm giống. Tổ hợp tác mong muốn chính quyền địa phương sớm hình thành chuỗi liên kết để người dân yên tâm nuôi trồng.

Trước việc Trung Quốc tạm dừng nhập khẩu tôm hùm bông, ông Nguyễn Duy Quang, Giám đốc Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn tỉnh Khánh Hòa khuyến cáo, người nuôi tôm hùm chủ động theo dõi, nắm bắt thông tin về thị trường tiêu thụ để có kế hoạch sản xuất phù hợp, tuân thủ các quy định, yêu cầu của nước nhập khẩu về truy xuất nguồn gốc để thuận lợi trong việc tiêu thụ sản phẩm khi đến kích cỡ thu hoạch. Trước mắt nên lựa chọn đối tượng nuôi theo hướng giảm tôm hùm bông, tăng tôm hùm xanh. Người nuôi tôm phải thực hiện đăng ký nuôi trồng thủy sản lồng bè theo Nghị định 26/2019/NĐ-CP ngày 08/3/2019 của Chính phủ. Các hộ nuôi tôm hùm phải nuôi đúng quy hoạch, có đăng ký, kê khai đầy đủ với cơ quan quản lý nhà nước. Đặc biệt, khuyến khích người dân tham gia vào chuỗi liên kết sản phẩm tôm hùm chất lượng, an toàn, đảm bảo truy xuất được nguồn gốc.

Mở rộng thị trường và chế biến sâu

Toàn tỉnh Phú Yên sẽ duy trì ổn định khoảng 110.000 lồng bè nuôi tôm hùm kể cả tôm giống và tôm thương phẩm; 3 vùng nuôi chính là: vịnh Xuân Đài và đầm Cù Mông (thị xã Sông Cầu), Vũng Rô (thị xã Đông Hòa) và vùng biển hở thuộc huyện Tuy An. Theo quy hoạch, tỉnh Phú Yên giảm số lượng lồng bè nuôi tôm, tập trung nâng cao chất lượng sản phẩm. Để đầu ra cho tôm hùm không quá phụ thuộc vào một thị trường, Ủy ban nhân dân thị xã Sông Cầu, tỉnh Phú Yên đang xúc tiến để xuất khẩu tôm hùm sang Hàn Quốc và một số nước khác trên thế giới. Ông Lâm Duy Dũng, Phó Chủ tịch UBND thị xã Sông Cầu cho biết, địa phương đang phối hợp với Cục Thủy sản (Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn) và các cơ quan liên quan để hoàn thiện chuỗi giá trị tôm hùm.

Thương lái thu mua tôm hùm tại xã Xuân Thịnh, thị xã Sông Cầu, Phú Yên. Ảnh tư liệu: Phạm Cường/TTXVN

Các cơ quan chuyên môn cũng sẽ tập huấn cho người nuôi tôm về lựa chọn con giống, quy trình nuôi đảm bảo; liên kết với các công ty cung cấp giống và thức ăn. Sau đó, địa phương sẽ lập mã vùng nuôi, xây dựng mã Code để xuất khẩu, tăng giá trị sản phẩm tôm hùm.

Để mở rộng thị trường cho tôm hùm, bà Lê Thị Hằng Nga, Phó Chi cục trưởng Chi cục Thủy sản tỉnh Phú Yên đề xuất, các doanh nghiệp xuất khẩu tôm hùm cần tham dự các hội chợ quốc tế để quảng bá sản phẩm, tiến đến mở rộng thị trường trên thế giới. Bên cạnh đó, các công ty cũng cần nghiên cứu và tìm đối tác liên kết để chế biến sản phẩm tôm hùm đa dạng hơn. Tôm hùm không chỉ xuất khẩu tôm sống mà có thể xuất khẩu dưới dạng cấp đông. Từ đây sản phẩm tôm hùm xuất khẩu cũng trở nên đa dạng hơn nhằm đáp ứng nhu cầu thị trường.

Trên cơ sở các vùng nuôi trồng thủy sản trên biển được quy định tại Quy hoạch tỉnh Khánh Hòa thời kỳ 2021 - 2030, tầm nhìn đến 2050, địa phương này đang triển khai sắp xếp lại số lượng lồng bè nuôi tôm hùm ven bờ, thực hiện giao khu vực biển để người dân yên tâm sản xuất, ổn định đời sống và phục vụ truy xuất nguồn gốc; đầu tư hạ tầng vùng nuôi tôm hùm tập trung, thực hiện thả phao tiêu, chia lô phân luồng lạch để đảm bảo sức tải không ô nhiễm môi trường, vừa tạo mỹ quan môi trường vùng nuôi.

Tỉnh Khánh Hòa cũng đang nỗ lực xây dựng mô hình liên kết và sản xuất tôm hùm trên cơ sở triển khai dự án “Xây dựng liên kết trong sản xuất và tiêu thụ tôm hùm” do Viện Kinh tế và Quy hoạch Thủy sản (VIFEP), Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn là đơn vị chủ trì. Vừa qua, VIFEP đã thực hiện ký kết thỏa thuận hợp tác với các tác nhân tham gia mô hình.

Trong thời gian tới, khi mô hình liên kết và sản xuất tôm hùm phát triển sẽ tạo điều kiện thuận lợi để tiêu thụ, xuất khẩu tôm hùm trên địa bàn tỉnh. Trong bối cảnh ngành nuôi tôm hùm tại Việt Nam đang đối mặt với nhiều thách thức, việc xây dựng chuỗi giá trị là một bước quan trọng để giúp nâng cao sức cạnh tranh và ổn định thị trường. Hiện nay, hầu hết các mô hình nuôi tôm hùm ở Việt Nam vẫn quy mô nhỏ và chưa kết nối chặt chẽ với chuỗi giá trị hàng hóa, dẫn đến khả năng đứng vững kém.

Đặng Tuấn - Tường Quân - Xuân Triệu - Tiên Minh (TTXVN)