Xung đột Armenia - Azerbaijan có thể khiến các nước lớn tham chiến

Các vụ đụng độ những ngày gần đây biến khu vực Caucasus thành nơi tập kết lượng lớn xe tăng, trực thăng, pháo binh và bộ binh, New York Times đưa tin. Đây cũng là dấu hiệu cho thấy cả Armenia và Azerbaijan đều chuẩn bị cho cuộc chiến dài hơi ở biên giới.

Trong ngày đầu tuần (28/9), số liệu thương vong tăng nhanh khi hai phe tiếp tục giao tranh ở vùng Nagorno-Karabakh. Trước tình hình này, nhiều nhà lãnh đạo trên thế giới đã kêu gọi Armenia và Azerbaijan tránh để xảy ra một cuộc chiến quy mô lớn, kéo theo Nga và Thổ Nhĩ Kỳ tham chiến.

Nagorno-Karabakh vốn thuộc về Azerbaijan nhưng lại có phần lớn cư dân gốc Armenia. Ảnh: AFP.

Vai trò của Nga và Thổ Nhĩ Kỳ

Suốt nhiều thập kỷ qua, Nagorno-Karabakh vẫn ở trong tình trạng tranh chấp dù hai bên đã nỗ lực đàm phán và đạt được thỏa thuận ngừng bắn vào năm 1994. Khu vực này vốn thuộc về Azerbaijan nhưng lại có phần lớn cư dân gốc Armenia, một nước cộng hòa thuộc Liên Xô cũ.

Vào những năm 1990, sau cuộc chiến cướp đi khoảng 30.000 sinh mạng, vùng Nagorno-Karabakh tuyên bố độc lập nhưng không được quốc gia nào trên thế giới thừa nhận. Đến nay, khu vực này vẫn được coi là một phần lãnh thổ của Azerbaijan.

Để tránh tình trạng xung đột lan sang vùng lãnh thổ hợp pháp, Armenia đã xây dựng một thỏa thuận quốc phòng chung với Nga. Trong khi đó, Thổ Nhĩ Kỳ lại đóng vai trò là đồng minh của Azerbaijan trên trường quốc tế.

Hôm 28/9, Tổng thống Thổ Nhĩ Kỳ Recep Tayyip Erdogan tuyên bố: “Chúng tôi tin rằng tình trạng xung đột có thể giải quyết thông qua các cuộc đàm phán hòa bình. Song phía Armenia không hề quan tâm đến phương án này”.

Tuyên bố còn thúc giục Armenia ngừng vi phạm luật pháp quốc tế và nhấn mạnh: “Chúng tôi sẽ tiếp tục đứng về phía người dân và chính phủ của Azerbaijan nhằm chống lại các hình thức xâm lược từ Armenia hay các quốc gia khác”.

Phía Nga cũng đưa ra tuyên bố bảo vệ Armenia. Trong ngày 28/9, phát ngôn viên của Điện Kremlin, ông Dmitri S. Peskov, cho biết Nga đang tìm cách giải quyết cuộc khủng hoảng và “hiện không bàn về các lựa chọn quân sự”.

Giám đốc Trung tâm Carnegie Moscow, ông Dmitry Trenin, nhận định: “Việc tấn công lãnh thổ của Liên Xô cũ bằng lực lượng vũ trang là một vấn đề nghiêm trọng. Đối với Nga, sự kiện này có thể đã vượt qua giới hạn”.

Thời điểm hoàn hảo

Trong những năm qua, các cường quốc luôn đóng vai trò hòa giải, tích cực can thiệp nhằm dập tắt các xung đột bùng phát giữa Armenia và Azerbaijan. Trong đó, Nga luôn cung cấp vũ khí cho quân đội hai bên, đồng thời dẫn đầu nỗ lực hòa giải quốc tế mang tên Tiến trình Minsk.

Song nhiều vấn đề lớn như đại dịch hay biểu tình ở Belarus, một quốc gia cũng thuộc Liên Xô cũ, khiến các nhà hòa giải mất cảnh giác và bỏ lỡ những dấu hiệu cảnh báo cuộc xung đột ở Caucasus.

Tổng thống Azerbaijan Ilham Aliyev đã huy động một phần lực lượng quân đội dự bị. Ảnh: New York Times.

Bất chấp lời kêu gọi ngừng bắn từ các nhà lãnh đạo trên thế giới, Armenia và Azerbaijan vẫn duy trì xung đột, chuẩn bị cho cuộc chiến kéo dài trên quy mô lớn.

Nhà phân tích cấp cao Olesya Vartanyan từ Nhóm Khủng hoảng Quốc tế chia sẻ: “Các tín hiệu cảnh báo đã được xác thực. Hai bên đang leo thang căng thẳng và không đưa ra nỗ lực nào về mặt ngoại giao”.

Cũng theo bà Vartanyan, các biện pháp hạn chế di chuyển để chống dịch Covid-19 đang ngăn cản nhiều nỗ lực đối ngoại truyền thống. “Đây là thời điểm hoàn hảo để bắt đầu cuộc chiến”, bà Vartanyan nhận định.

Sẵn sàng cho cuộc chiến

Tổng thống Azerbaijan Ilham Aliyev hôm 28/9 đã huy động một phần lực lượng quân đội dự bị với mục đích giành lại quyền kiểm soát phần lãnh thổ tranh chấp.

Quân đội nước này cũng đưa ra tuyên bố, khẳng định mục tiêu là thay đổi hiện trạng bằng cách chiếm lại vùng Nagorno-Karabakh. “Các đơn vị quân đội của Azerbaijan sẽ triển khai hoạt động chiến đấu để tiêu diệt kẻ thù và giải phóng những vùng đất bị chiếm đóng”, tuyên bố nêu rõ.

Một hãng thông tấn địa phương cũng dẫn lời tướng Mayis Barkhudarov của Azerbaijan: “Dưới sự chỉ huy của tôi, quân đội sẽ chiến đấu đến giọt máu cuối cùng để hoàn toàn tiêu diệt kẻ thù và giành chiến thắng”.

Sân bay quốc tế ở thủ đô Baku, Azerbaijan, cũng thông báo hủy nhiều chuyến bay trong ngày đầu tuần. Về phần mình, chính quyền Armenia tuyên bố sẽ phản công và tình hình giao tranh đang trở nên nghiêm trọng.

Azerbaijan cáo buộc đối phương khai hỏa pháo qua biên giới trong khi quân đội Armenia khẳng định họ bị tấn công vô cớ. Ảnh: Reuters.

Đến nay, hai bên vẫn tranh cãi về diễn biến của cuộc đụng độ cuối tuần trước, khiến ít nhất hàng chục binh sĩ và dân thường thiệt mạng. Azerbaijan cáo buộc đối phương khai hỏa pháo qua biên giới trong khi quân đội Armenia khẳng định họ bị tấn công vô cớ.

Cả hai bên đều đưa ra số liệu thương vong cao dù những con số này thường bị phóng đại trước công chúng. Quân đội Azerbaijan cho biết họ tiêu diệt được 500 binh sĩ của đối phương trong khi lực lượng ly khai ở Nagorno-Karabakh khẳng định đã khiến 200 lính Azerbaijan thiệt mạng.

Tình hình xung đột diễn ra ngay khi Đại hội đồng Liên Hợp Quốc đang tổ chức cuộc họp thường niên lần thứ 75.

Tổng thư ký Liên Hợp Quốc António Guterres hôm 27/9 đã yêu cầu Armenia và Azerbaijan đình chiến ngay lập tức và “quay trở lại các cuộc đàm phán có ý nghĩa” theo Tiến trình Minsk.

Ông cũng trực tiếp trao đổi qua điện thoại với nhà lãnh đạo của hai quốc gia này.

Uyên Uyên