Chùa Bổ Đà - Ngôi chùa cổ kính nằm trên núi Phượng Hoàng

Ấn tượng đầu tiên với du khách khi đến chùa Bổ Đà là các bức tường hai bên lối vào, cổng, tường bao quanh khuôn viên chùa và một số công trình khác được xây dựng hoàn toàn bằng đất nện, đất sỏi theo lối chình tường đã ngả màu rêu phong của thời gian.

Cổng vào chùa nền lát đá muối có kích thước to nhỏ khác nhau, xây theo kiến trúc thời Nguyễn mang dáng dấp gác chuông. Ảnh sưu tầm.

Tương truyền, chùa Bổ Đà có thừ thời Lý (thế kỷ XI), được tu bổ, tôn tạo lớn vào thời vua Lê Dụ Tông (1720-1729). Qua nhiều lần được trùng tu, nhưng cơ bản chùa vẫn giữ được nét kiến trúc cổ từ tường đất, vườn tháp đến kiến trúc gỗ truyền thống mang phong cách nghệ thuật đan xen của các thời đại nối tiếp nhau trải dài từ thế kỷ XVIII đến nay. Là một trong những ngôi chùa còn giữ nguyên bản nét kiến trúc truyền thống chùa Việt cổ bậc nhất Bắc Bộ, là trung tâm Phật giáo lớn của dòng thiền Trúc Lâm Yên Tử. Đây là một quần thể di tích với nhiều hạng mục như: Chùa Cao, Chùa Tứ Ân, Am Tam Đức, Vườn tháp, Ao Miếu...

Chùa Cao được xây dựng thời nhà Lý (thế kỷ XI), ban đầu chỉ là một gian chùa nhỏ bằng đất, lợp gianh tọa lạc trên đỉnh non cao Bổ Đà còn được biết đến với tên gọi chùa Quán Âm, nhân dân còn gọi bằng cái tên gần gũi là chùa ông Bổ hay chùa Bổ Đà gắn liền với sự tích người tiều phu chăm chỉ, hiền lành, tốt bụng. Đến đời vua Lê Dụ Tông niên hiệu Bảo Thái (1720-1729) có vị trụ trì tên là Phạm Kim Hưng tiến hành trùng tu tòa chính điện, thiêu hương, tiền đường, dựng cột đá, cột gỗ làm thêm được vài gian; trải qua nhiều lần tu bổ, tôn tạo qua các đời cao tăng trụ trì chùa Cao ngày càng khang trang. Chùa thờ phật bà Quan Âm Tống Tử. Đây là một điểm cầu tự rất linh ứng của du khách.

Chùa chính Tứ Ân được xây dựng vào thời vua Lê Hiển Tông, niên hiệu Cảnh Hưng (1740-1786) do vị sư tổ họ Ngô, tự là Tính Ánh cùng nhân dân địa phương hưng công xây dựng, lập thành nơi khai trường thuyết pháp. Chùa được đặt tên là Tứ Ân với hàm nghĩa răn dạy phật tử phải biết báo đáp bốn ân (ơn): Ân trời đất, Ân đất nước, Ân thầy và Ân cha mẹ.

Toàn bộ khu chùa hiện nay gồm 16 tòa nhà lớn nhỏ. Đặc biệt trong chùa lưu giữ nhiều bia đá, chuông đồng, hoành phi, câu đối và 39 pho tượng từ thời Lê Trung Hưng tạo bằng gỗ có giá trị nghiên cứu lịch sử, mỹ thuật truyền thống.

Am Tam Đức được xây dựng cùng thời gian với chùa Tứ Ân vào thời vua Lê Hiển Tông, niên hiệu Cảnh Hưng (1740-1786). Các tổ tu tại chùa đặt tên am là “Tam Đức” vì mong các tăng, ni tu hành tại đây sẽ thông tuệ được ba đức tính: Trí đức, đoạn đức và ân đức. Am Tam Đức là nơi thờ tổ Như Thị (tên tục là Phạm Kim Hưng) người có nhiều công lao chấn hưng, mở mang chùa Bổ Đà.

Khu vườn tháp nằm ở bên trái khu nội tự và vườn chùa, là một bãi đất nằm nghiêng theo độ cao của núi Bổ Đà trên diện tích gần 8.000 m². Với khoảng 100 ngôi tháp lưu giữ hàng nghìn tro cốt của các vị cao tăng thuộc dòng thiền Lâm Tế của cả nước. Vì đây là chốn tổ của dòng thiền Lâm Tế, nên khi các vị cao tăng viên tịch thì tro cốt của họ được đưa về đây để chôn cất. Mỗi ngôi tháp an táng từ 4 thi hài đến 26 thi hài. Họ đều là anh em cùng sơn môn, cùng tu một thầy, quý mến nhau muốn khi được về nơi tịch diệt vẫn được nằm cạnh nhau. Đa số tháp trong vườn là tháp 3 - 4 tầng với độ cao 3 - 5 m, những ngôi tháp sư tổ còn cao rộng hơn nữa. Các ngôi tháp xếp hàng hàng, lớp lớp và được xây dựng theo những quy định riêng rất chặt chẽ của thiền môn. Hàng năm Hội chùa được tổ chức từ ngày 15 đến ngày 18 tháng 2 âm lịch, đó cũng là ngày giỗ tổ khai sơn lập ra chùa Bổ Đà.

Với không gian thanh tịnh, hòa mình vào núi rừng xanh tươi, nhìn ra phía trước mặt là cả một cánh đồng rộng lớn. Mỗi du khách khi lên đến đây đều có thể trút bỏ mọi bộn bề trong lòng và thấy bình an đến lạ.

Kim Anh (T/h)