Mỹ 'soi' các con đập của Trung Quốc trên sông Mekong

Đập thủy điện Tiểu Loan của Trung Quốc ở thượng nguồn sông Mekong. Ảnh: Land Portal

Trung tâm Stimson (trụ sở tại Washington, Mỹ) ngày 14-12 đã công bố Dự án Mekong Dam Monitor, một phần do Bộ Ngoại giao Mỹ tài trợ. Dự án sử dụng vệ tinh để giám sát khoảng 28 con đập (trên dòng chính lẫn phụ lưu sông Mekong) của Trung Quốc và các quốc gia khác. Dữ liệu cùng những phân tích hàng tuần về mực nước, nhiệt độ, lượng tuyết phủ, lượng mưa... được công khai trên website theo thời gian gần sát với thực tế kể từ ngày 15-12. Ngoài ra, chỉ số “độ ẩm bề mặt” sẽ cho thấy một khu vực nhất định ẩm ướt hay khô hạn hơn bình thường, từ đó chỉ ra các dòng chảy tự nhiên đang bị ảnh hưởng bởi các con đập như thế nào.

Đây là dự án hợp tác giữa Trung tâm Stimson và Công ty tư vấn Eyes On Earth (EoE, Mỹ). “Hệ thống giám sát sẽ cung cấp bằng chứng cho thấy 11 đập của Trung Quốc ở thượng nguồn sông Mekong được vận hành một cách tinh vi nhằm tối đa hóa sản lượng thủy điện cho các tỉnh phía Đông Trung Quốc, mà không quan tâm tới những tác động ở hạ lưu”, chuyên gia Brian Eyler tại Trung tâm Stimson lưu ý.

Sông Mekong dài 4.350km, chảy qua 6 nước gồm Trung Quốc, Campuchia, Lào, Thái Lan, Myanmar và Việt Nam. Riêng Trung Quốc sở hữu đến 11 con đập dọc theo sông.

Trên trang tin chính thức, Mekong Dam Monitor tuyên bố sẽ tìm cách ngăn chặn những thông tin thiếu chính xác về tình trạng và hoạt động của các con đập, hồ chứa cùng dòng chảy trên sông Mekong. EoE hồi tháng 4 năm nay đã công bố nghiên cứu xác định chính việc đập Trung Quốc tích trữ lượng lớn nước ở thượng nguồn khiến đợt hạn hán ở hạ lưu năm 2019 trở nên nghiêm trọng hơn, điều mà Bắc Kinh sau đó bác bỏ. Được biết, sinh kế của hơn 60 triệu người ở hạ lưu phụ thuộc vào dòng Mekong, chủ yếu là trồng trọt và đánh bắt cá.

Trung Quốc lâu nay chỉ cung cấp thông tin đập vào mùa lũ, nhưng tháng 11 vừa qua nước này chấp nhận cung cấp dữ liệu thủy văn quanh năm thông qua Nền tảng Chia sẻ thông tin về Hợp tác tài nguyên nước Mekong - Lan Thương (Lan Thương là tên gọi đoạn sông Mekong chảy trên lãnh thổ Trung Quốc). Đầu năm 2020, Trung Quốc cũng đã đồng ý chia sẻ dữ liệu mực nước với Ủy hội Sông Mekong (MRC) - cơ quan liên chính phủ với các thành viên là các ủy ban sông Mekong của Campuchia, Lào, Thái Lan và Việt Nam. Trung Quốc và Myanmar là 2 đối tác của MRC.

Tuy vậy, học giả Eyler cho rằng nền tảng chia sẻ thông tin Trung Quốc đưa ra chỉ cung cấp dữ liệu không thường xuyên từ con đập sát biên giới với Thái Lan. Mực nước sông hàng ngày đo bởi máy đặt dưới đập và dữ liệu hoạt động của đập là 2 dữ liệu hoàn toàn khác nhau.

Trung Quốc và Mỹ đều có những tổ chức riêng để hợp tác với các nước hạ lưu sông Mekong: nhóm hợp tác Lan Thương - Mekong của Bắc Kinh và quan hệ đối tác Mekong - Mỹ của Washington. Hãng Reuters nhận định Mekong Dam Monitor sẽ gây thêm căng thẳng Mỹ - Trung.

HẠNH NGUYÊN