Sự sụp đổ giá niken và con đường hồi phục 'gập ghềnh'của Australia

Hoạt động khai thác Niken của BHP tại Tây Australia. Ảnh: BHP

Theo trang mạng mining-technology.com, các công ty khai thác mỏ ở Australia đang phải gánh chịu hậu quả nặng nề từ sự sụt giảm giá niken toàn cầu, phản ánh qua việc những mỏ khai thác niken phải đóng cửa, giới chuyên gia dự báo sản lượng giảm và chính phủ các nước đang phải can thiệp. Mọi thứ đã diễn biến tồi tệ như thế nào và liệu ngành khai thác niken của Australia có thể hồi phục được không?

Thị trường niken toàn cầu đã biến động trong nhiều năm nay. “Chuyến tàu lượn siêu tốc về giá” trong năm 2022 chứng kiến giá kim loại này tăng vọt, giảm mạnh rồi lại tăng vọt trong vòng 8 tháng. Sự thiếu ổn định này đã khiến Sàn giao dịch kim loại London (LME) đình chỉ hoàn toàn giao dịch niken vào tháng 3/2022, khi giá toàn cầu ban đầu tăng hơn 250% trong một ngày, và sau đó LME đã phải bắt đầu giám sát chặt chẽ niken để đảm bảo những hoạt động giao dịch diễn ra công bằng và ngăn chặn biến dạng thị trường.

Gần đây hơn, thị trường niken đã trải qua một đợt sụt giảm giá kéo dài chưa từng có khiến hoạt động kinh doanh trên toàn thế giới - và đặc biệt là ở Australia - gặp rủi ro. Nguồn cung dư thừa đáng kể đối với gang thỏi niken (NPI) giá rẻ, chất lượng thấp, gần như hoàn toàn đến từ Trung Quốc và Indonesia, là nguyên nhân chính khiến giá sụt giảm. Hai quốc gia này sản xuất tổng cộng khoảng 70% lượng niken cho thế giới. Riêng Indonesia chiếm khoảng một nửa sản lượng niken toàn cầu vào năm 2023 và dự kiến sẽ tăng đáng kể sản lượng vào cuối thập kỷ này.

Sự dư thừa nguồn cung toàn cầu và sự giảm giá tiếp theo sau đó đã khiến những công ty khai thác phải giảm sản lượng tại các mỏ niken, rút khỏi hoặc đình chỉ hoàn toàn hoạt động sản xuất niken khi những hoạt động này không còn mang lại lợi nhuận. Vậy làm thế nào các công ty khai thác của Australia, đối tượng chịu ảnh hưởng nặng nề nhất bởi cuộc khủng hoảng niken, có thể hồi phục trở lại, ngay cả khi họ bắt đầu đóng cửa hoạt động khai thác của mình?

Tình hình ở Australia: đóng cửa và cắt giảm

Đợt tăng giá vào năm 2022 phần lớn là do các nhà sản xuất lo ngại rằng hoạt động thương mại quốc tế sẽ bị ảnh hưởng bởi những lệnh trừng phạt nhằm vào Nga – một quốc gia sản xuất kim loại lớn - sau khi nước này tiến hành chiến dịch quân sự ở Ukraine vào tháng 2/2022.

Kể từ đó, tình hình toàn cầu trở nên nghiêm trọng đến mức vào tháng 2/2024, Trung Quốc và Indonesia đều cho biết họ sẽ cắt giảm sản lượng niken với nỗ lực hạn chế thiệt hại do giá sụt giảm – điều mà họ cũng cảm nhận thấy. Hai quốc gia này cho đến nay đã cắt giảm hơn 230.000 tấn niken khỏi thị trường, tương đương khoảng 6% nguồn cung toàn cầu, nhưng điều này vẫn chưa đủ để đẩy giá lên một cách đáng kể.

Vào thời điểm thấp nhất, giá kim loại này đã giảm xuống dưới 16.000 USD/tấn, một mức giảm chưa từng có trong 2 năm, trong khi giá từng đạt đỉnh vào tháng 3/2022. Vào thời điểm đó, giá kim loại này nhanh chóng đạt hơn 100.000 USD/tấn và sau đó ổn định ở mức gần 50.000 USD/tấn.

Các nhà sản xuất niken vận hành hoạt động khai thác ở Australia hiện đang cảm thấy gánh nặng từ đợt sụt giảm này. Vào tháng 1/2024, công ty khai thác First Quantum có trụ sở tại Canada đã công bố kế hoạch cắt giảm hoạt động sản xuất và nhân công lao động tại mỏ niken Raventhorpe ở Australia sau khi công bố khoản lỗ hoạt động 66 triệu USD trong ba quý đầu của năm 2023. Công ty cho biết giá niken sụt giảm “đáng kể” là do nguyên nhân kể trên.

Vào tháng 2/2024, "gã khổng lồ" khai thác mỏ BHP (Australia) đã công bố kế hoạch đóng cửa cơ sở khai thác Nickel West ở bang Tây Australia, với lý do họ không tin rằng giá sẽ phục hồi trở lại trong ngắn hạn và trung hạn để thu hồi lợi nhuận. Trong một tuyên bố vào thời điểm đó, công ty cho biết ngành công nghiệp niken đang “đối mặt với những thách thức” và sự sụt giảm giá kết hợp với chi phí vốn cho các hoạt động tại Australia tăng cao đã khiến họ không thể duy trì được hoạt động kinh doanh. Giám đốc điều hành BHP Mike Henry cho biết đây là “thời điểm khó có thể đảm bảo đối với ngành niken Tây Australia”.

Gần đây hơn, vào tháng 3/2024, BHP đã cắt giảm bớt số lượng nhà thầu tại dự án khai thác đồng và niken West Musgrave cũng ở bang Tây Australia. Một số nguồn tin cho rằng số việc làm bị cắt giảm ở dự án Nickel West và West Musgrave có thể lên tới hàng nghìn, mặc dù BHP vẫn chưa xác nhận điều này. Trong một thông báo tới các cổ đông vào tháng 3/2024, Giám đốc tài chính sắp mãn nhiệm của công ty, ông David Lamont cho rằng quyết định xem xét lại hoạt động kinh doanh là cần thiết vì tổn thất do giá sụt giảm đã ở mức cao.

Ông cho biết: “Để mô tả một cách dễ hiểu, 30% thị trường niken của Australia đã ngừng hoạt động và 30% khác đang phải chịu áp lực”.

Một số công ty khai thác đã hạ mục tiêu sản lượng niken vì họ đã đóng cửa bớt hoạt động của mình. Các nhà phân tích cũng đã giảm dự báo về kim loại này do điều kiện thị trường kém. GlobalData, công ty mẹ của MINE Australia, gần đây đã giảm mức dự báo trung hạn của giá niken cho giai đoạn 2023-2023 xuống 1–3%. Đối với năm 2024, họ dự báo sản lượng niken toàn cầu sẽ đạt mức 3.563,02 kiloton (kt), giảm so với mức 3.665,25 kt trong dự báo trước đó.

Sự phục hồi trở lại: Các biện pháp chống đỡ hiện nay là gì?

Trong một nỗ lực duy trì hoạt động của ngành công nghiệp niken trong nước, Chính phủ Liên bang Australia đã chính thức bổ sung niken vào danh sách các khoáng sản quan trọng vào tháng 2/2024, mở ra cơ hội hỗ trợ mới cho các công ty khai thác từ gói kích thích trị giá 6 tỷ AUD (3,9 tỷ USD).

Bộ trưởng Tài nguyên Australia, Madeleine King, vào thời điểm đó cho biết chính phủ cần chủ động hỗ trợ các nhà sản xuất niken, đồng thời cảnh báo rằng hoạt động sản xuất niken ở nước này hiện đang gặp rủi ro. Bà nói thêm: “Giá niken quốc tế được dự báo sẽ ở mức tương đối thấp trong năm 2024 và có thể trong vài năm nữa cho đến khi tình trạng dư thừa niken trên thị trường được khắc phục”.

Các cơ sở khai thác các loại kim loại nằm trong danh sách khoáng sản quan trọng của Chính phủ Australia có quyền được tiếp cận nguồn tài chính trị giá 4 tỷ AUD thông qua Cơ quan điều phối khoáng sản chủ chốt (Critical Minerals Facility) cũng như các khoản tài trợ quan trọng khác liên quan đến khoáng sản như Chương trình đối tác quốc tế của chính phủ.

Các nhà sản xuất cũng đang có những động thái nhằm đẩy giá quặng niken cao cấp. Vào tháng 3/2024, các công ty khai thác phương Tây đã kêu gọi đưa ra mức phí bảo hiểm xanh cho niken chất lượng cao, được sản xuất bền vững giao dịch trên LME, với hy vọng nhằm phân biệt quặng của họ với NPI của Indonesia và Trung Quốc. Bộ trưởng Tài nguyên Australia cũng ủng hộ lời kêu gọi về phí bảo hiểm xanh như một cách để tạo sân chơi bình đẳng với Indonesia.

Tuy nhiên, lời kêu gọi trên có thể không được chấp nhận, điều có thể gây ra vấn đề ngắn hạn cho các công ty toàn cầu vì lần đầu tiên một nhà sản xuất niken của Trung Quốc ở Indonesia, công ty PT CNGR Ding Xing New Energy, đã nộp đơn xin liệt kê nguồn cung của mình là “đạt tiêu chuẩn thương hiệu tốt” - nghĩa là chất lượng cao và bền vững – trên sàn LME.

Việc LME sẵn sàng phê duyệt đơn đăng ký như một phần trong kế hoạch phục hồi thị trường niken chỉ làm dấy lên mối lo ngại giữa các nhà sản xuất phương Tây. Họ lo lắng rằng, nếu việc niêm yết được tiến hành, nguồn cung niken giá rẻ của Indonesia sẽ quét sạch các đối thủ trong vòng vài năm tới và cuối cùng có thể chiếm hơn 3/4 lượng niken chất lượng cao của thế giới.

Indonesia, quốc gia có trữ lượng niken lớn nhất thế giới, đang phải đối mặt với những thách thức về môi trường và xã hội bắt nguồn từ ngành khai thác mỏ. Người phát ngôn của BHP gần đây đã phát biểu rằng ở Indonesia đang tồn tại “những thách thức ngày càng phổ biến về ESG [môi trường, xã hội và quản trị] và việc tìm nguồn cung ứng có trách nhiệm sẵn có”.

Thật vậy, vào năm ngoái, Tổng thống Indonesia Joko Widodo đã cam kết chính phủ của ông sẽ “làm sạch” ngành công nghiệp niken của nước mình và tăng cường giám sát các hoạt động khai thác khi mối lo ngại về tác hại môi trường và xã hội từ ngành này ngày càng tăng. Trong một tuyên bố vào tháng 3 năm ngoái, Tổng thống Widodo cho biết: “Tính bền vững được đo lường ở hai khía cạnh: trữ lượng kéo dài bao lâu và hoạt động vận hành của các mỏ. Không thể mặc cả ESG nếu chúng tôi muốn tiếp tục tiến lên”.

Kịch bản phục hồi cho các nhà khai thác niken của Australia

Nhà phân tích Thomas Pothalingam của GlobalData cho rằng việc Indonesia giảm bớt hoạt động sản xuất loại kim loại này có thể gây ra vấn đề không chỉ đối với các nhà sản xuất phương Tây mà còn cho các nhà sản xuất pin. Ông cho biết: “Đối với ngành công nghiệp pin, lệnh cấm xuất khẩu các khoáng sản quan trọng của Indonesia để khuyến khích ngành công nghiệp hạ nguồn trong nước đã gây thêm áp lực lên tài nguyên niken. Các nhà sản xuất có trụ sở bên ngoài Indonesia có thể gặp khó khăn để có đủ nguồn cung niken”.

Ông Thomas cho rằng một số công ty sản xuất pin lớn nhất – như BASF, CATL, LG Energy Solution, Posco, Tsingshan và Chiết Giang Huayou Cobalt – kết cục là đã chuyển nhà máy và cơ sở của họ đến Indonesia, và điều này “có thể giúp củng cố” sự phát triển lâu dài vị thế nước này với tư cách là một nhà cung cấp lớn trong lĩnh vực niken toàn cầu, có khả năng thay thế các nhà cung cấp khác.

Tuy nhiên, bất chấp dự báo khá ảm đạm từ một số nhà sản xuất và nhà phân tích, giá kim loại này đã phục hồi nhẹ từ mức thấp được ghi nhận hồi đầu năm. Giá chuẩn của niken trên LME đã tăng nhẹ trong tháng trước lên hơn 18.000 USD/tấn do các thương nhân tăng mua, mặc dù nhiều dự báo vẫn còn trái chiều. Khả năng cắt giảm thêm sản lượng từ Indonesia, Australia và New Caledonia có thể đẩy giá lên cao hơn nữa.

Nhu cầu về công nghệ phục vụ quá trình chuyển đổi năng lượng tiếp tục tăng trưởng trong những năm tới, đặc biệt là đối với xe điện khi pin chứa niken là thành phần chính, cũng có thể sẽ thúc đẩy doanh số bán kim loại này và hỗ trợ hồi phục giá trong dài hạn.

Hoạt động đầu tư vào lĩnh vực này vẫn đang diễn ra ở một số nước. Vào tháng 2/2024, công ty Niken Canada đã công bố kế hoạch xây dựng cơ sở chế biến niken trị giá 1 tỷ USD tại Timmins Nickel District của Canada. Nhà máy này dự kiến sẽ trở thành nhà máy lớn nhất ở Bắc Mỹ, với công suất sản xuất hàng năm dự kiến đạt hơn 80.000 tấn kim loại, làm dấy lên hy vọng rằng thị trường sẽ ổn định.

Tuy nhiên, điều này có thể sẽ không xảy ra trong một khoảng thời gian nào đó. Ông chủ của BHP Mike Henry hồi tháng 2/2024 nhận định rằng sự gia tăng nguồn cung giá rẻ từ Indonesia đã khiến “mọi người bất ngờ”. Ông cho rằng điều đó “diễn ra nhanh hơn và với chi phí thấp hơn so với những gì những người tham gia thị trường mong đợi”, điều này có lẽ lý giải tại sao hậu quả - từ việc đóng cửa mỏ đến sự can thiệp của chính phủ - lại lan rộng đến vậy.

Theo ông chủ của BHP, cuộc khủng hoảng giá cả sẽ còn kéo dài “một thời gian”, có thể cho đến cuối thập kỷ này. Tuy nhiên, ông cho rằng, cuối cùng, thị trường sẽ “trở lại trạng thái cân bằng và mọi thứ sẽ trở lại tích cực hơn đối với niken”.

Lê Đạt (P/v TTXVN tại Sydney)