Tục 'đụng lợn Tết' - Nét văn hóa truyền thống của người Việt cần được duy trì

Đụng lợn Tết Tân Sửu (2021) của gia đình ông Nguyễn Tiến Thanh.

Chúng tôi đã tranh thủ về thăm, mục sở thị tục “đụng lợn Tết” vào ngày giáp Tết Tân Sửu của đại gia đình ông Nguyễn Tiến Thịnh (ảnh trên phía bên phải) ở bờ Nam sông Phó Đáy tại thôn Yên Thượng, xã An Hòa, huyện Tam Dương, tỉnh Vĩnh Phúc. Những tiếng lợn kêu eng éc lúc sáng sớm những ngày giáp Tết làm rộn rạo cả xóm làng. Làng trên xóm dưới vang lên tiếng dao, thớt, tiếng chày cối giã giò. Không khí làng quê trung du ngày giáp Tết nhộn nhịp, sôi động, thật đầm ấm. Điều đó đã để lại ấn tượng về Tết Nguyên đán cổ truyền không bao giờ phai chính là “đụng lợn Tết” thể hiện tập quán kết đoàn, tiết kiệm phổ biến ở nông thôn đồng bằng Bắc Bộ vẫn đang tồn tại một cách đáng trân trọng.

Ông Nguyễn Tiến Thịnh (ảnh trên, bên phải) 89 tuổi, tròn 60 năm tuổi Đảng, là cựu chiến binh tham gia hai cuộc kháng chiến cứu nước, có 7 người con đều yên bể gia thất. Tuy tuổi cao nhưng ông Thịnh mạnh khỏe, vẫn tự đi xe máy 50 phân khối thăm con cháu trong làng xã. Ông vẫn ham đọc sách, báo, nhất là sách tìm hiểu về lịch sử cội nguồn của dân tộc mà không cần phải đeo kính. Tuổi cao mắt sáng trở lại. Nhiều gia đình ở làng Yên Thượng mỗi khi có việc hiếu đều tín nhiệm nhờ ông viết điếu văn tiễn biệt người quá cố khá xúc động.

Ông Nguyễn Tiến Thịnh đông con, cháu từ nhiều năm nay vẫn duy trì tục “đụng lợn” vào những ngày giáp Tết Nguyên đán. Ông cho biết, con cháu thường rủ nhau vài ba gia đình chung đụng một lợn ăn Tết. Từ rằm tháng Chạp, con lợn nuôi để đụng Tết có chế độ ăn “sạch” để đảm bảo thịt lợn giữ được đúng chất “lợn quê” là “lợn sạch” thơm ngon. Năm nay, con trai thứ là ông Nguyễn Tiến Thanh nuôi con lợn khoảng 80 kg. Nhưng người em vợ ông Thanh nuôi một con lợn nái không thành, không đẻ được, trở thành lợn thịt béo tốt siêu nạc nặng một tạ tư, đã đổi cho nhà ông Thanh làm thịt “đụng Tết”, thịt móc hàm 107 kg, chia phần cho 4 gia đình. Với giá lợn thịt hiện tại 80.000đ/kg, con lợn mà gia đình ông Nguyễn Tiến Thanh “đụng Tết” hơn 11 triệu đồng. Còn con lợn 80 kg của nhà ông Thanh chuyển cho nhà em vợ nuôi tiếp trở thành lợn nái. Lợn được xẻ thịt trước Tết độ 2 đến 5 ngày, để kịp lấy thịt gói bánh chưng, làm giò chả và nấu đông. Không khí Tết mới thật là rộn ràng. Con cháu trong gia đình xúm nhau làm thịt lợn, nói cười rôm rả. Cánh đàn ông người đun nước, người cạo lông, người làm lòng, đánh tiết canh. Phụ nữ thì chuẩn bị muối mắm, rổ rá, lá chuối đựng phần. Thế là con cháu trong đại gia đình ông đã có thịt gói bánh chưng. Tối lại được ngồi quanh lò than, canh nồi luộc bánh, hít hà cái mùi lá dong tỏa ra ngai ngái, mùi gạo nếp thơm, mùi thịt béo ngậy.

Chia thịt đụng lợn Tết Tân Sửu.

Theo ông Nguyễn Tiến Thịnh, những gia đình duy trì được phong tục “đụng lợn Tết” phải đoàn kết, hòa thuận. Bởi đụng lợn không chỉ là để chia thịt, liên hoan đại gia đình nội ngoại để tất niên, cùng nhìn lại năm đã qua mà còn là sự quây quần, hội tụ, sung túc, đủ đầy, chúc phúc lẫn nhau, chuẩn bị đón năm mới với khát vọng vươn lên làm giàu, đời sống sung túc hơn.

"Đụng lợn Tết" Tân Sửu là dịp liên hoan tất niên sum họp nội ngoại của gia đình ông Nguyễn Tiến Thanh.

Đất nước đổi mới, đời sống ngày càng khấm khá, nghĩ đến thuở bần hàn khi còn nhỏ sống ở quê, tôi đã từng trải qua cái cảm giác mong chờ Tết đến, mong chờ cái thời khắc mổ lợn ăn đụng, và bọn trẻ con chúng tôi sau khi được người lớn phân công đun nước sôi để cạo lông lợn đã luôn quẩn quanh trong đám người lớn mổ lợn chờ để xin cái đuôi lợn luộc chia nhau ăn. Tết của những ngày xưa đói kém, có khi cả tháng mới được ăn một bữa thịt, vì thế bọn trẻ chúng tôi mong hôm mổ lợn ăn đụng như mong Tết, vì khi thịt được chia về nhà, chắc chắn đứa nào đứa nấy sẽ được cha mẹ cho ăn thoải mái, ăn đến no chán. Tết bây giờ, trong đám mổ lợn ăn đụng, trẻ con hầu như không còn có được cảm giác mong đợi, sung sướng như xưa, bởi sự đủ đầy về vật chất, ăn uống chẳng khi nào thiếu đồ ăn ngon, nên chẳng mấy đứa thèm thịt...!

Tục “đụng lợn” bỗng dưng mai một trong khoảng vài chục năm, khi mà điều kiện sống khá giả dần lên, nền kinh tế thị trường hàng hóa phát triển. Tết của thời hiện đại ngày nay đã ít nhiều bị "nhạt" đi, bởi bây giờ kinh tế khá giả khiến Tết đủ đầy hơn về vật chất. Tết bây giờ người ta chỉ cần bỏ tiền ra, đi siêu thị, đi chợ mua sắm một buổi là có đủ đầy mọi thứ. Ngay cả việc chuẩn bị gói, rồi nấu bánh chưng bánh tét, nhiều gia đình cũng bỏ qua để chuyển sang mua cho tiện. Thịt lợn, giò chả, thậm chí cả thịt gà người ta mổ sẵn khi có tiền cũng có đủ đầy, không phải tự tay làm gì hết... Chính vì thế mà ít ai phải lo tới thịt thà cũng như các loại thực phẩm khác để ăn Tết.

Nhưng khoảng chục năm trở lại đây, tục “đụng lợn” lại có xu hướng quay trở lại khi Tết đến xuân về, bởi lẽ trong lúc mà nguồn thực phẩm nói chung, cũng như thịt lợn nói riêng đã, đang ngày càng bị "ô nhiễm" đến mức báo động, thì nhiều người dân quê lại thích được ăn Tết bằng thịt lợn ngon, sạch, đảm bảo tuyệt đối vệ sinh an toàn thực phẩm do chính gia đình nuôi được. Nhiều gia đình không chỉ quay lại với tục “đụng lợn” và cũng hạn chế việc mua bánh chưng, bánh tét, mà tự gói và nấu ở nhà tuy bận rộn, nhưng không khí Tết thêm phần rôm rả, vui vẻ... Thói quen của người dân quê là Ngày Tết tự tay làm lấy để ăn, mệt nhưng vui, đầm ấm và thấm đượm tình làng nghĩa xóm, “Tắt lửa tối đèn có nhau”. Nhất là bối cảnh năm nay, đại dịch hoành hành, bùng phát đợt 3 vào dịp giáp Tết, cấp có thẩm quyền khuyến cáo phải đeo khẩu trang, hạn chế tập trung đông người để tránh bị lây lan thì “đụng lợn Tết” ngày càng thêm ý nghĩa sâu sắc.

Do đó, sự quây quần, sum tụ đông vui khi đụng lợn vì thế như khúc nhạc dạo đầu cho Tết, không khí tưng bừng và háo hức. Đây là nét đặc trưng văn hóa của người Việt được thể hiện rất rõ: Văn hóa làng xã. Nói như một Nhà văn hóa học, thì “đặc trưng văn hóa điển hình nhất của Tết Cả (Tết Nguyên đán) là nếp sống cộng đồng. Tết đến, người ta lại tìm hàng xóm, bạn bè, họ hàng… để chung nhau giết lợn” cần được duy trì.

Bài, ảnh: Vũ Xuân Bân – Nguyễn Tiến Dũng.